Eanadoallu ja oapmedoallu
Lotnolasvuohta gaskal oapmedoalu ja guolásteami lea máŋggaid čuđit jagiid leamašan mearrasámi guovlluid dovdomearkan. Bearrašat birgejedje das maid luonddus ožžo, ábis, eatnamis ja meahcis.
Holmenes mearrasámi dállu. Foto: Torun Olsen
Dábálaš dállodoalus sáhtte leat moadde gusa ja nuppelohkái sávzza, ja muhtun dáluin lei velá okta dahje guokte gáicca. Dát oapmedoallu lotnolasat guolásteapmái lei doarvái dállodoalu dárbbuide.
Lassin oamedollui de dalle fertejedje seammás maiddái guolástit. Guovddážis ealáhusas lei liemasruitu. Das vušše omiide biepmuid buotlágan šattuin maid vižže mearas ja meahcis. Dát biebmu dat birrajagi ealihii omiid.
Olleš bearaš oasálasttii dállodoalu bargguide, muhto bargodoaimmaid juohku lei čielggaduvvon. Nissonolbmuide gulai dállodoalu doaimmahit, dikšut mánáid, biepmostallama, ruovttudivššu ja duddjoma, ja dievddut galge guolástit, bivdit, murret, njuovvat ja áimmahuššat visttiid ja dávviriid. Ládjobargguid barge searválaga, muhto muhtun báikkiin gulai ládjobargu nissonolbmuide.
1800-logu loahpa guvlui lei dábálaš eanas dállodoaluin buđeittaid gilvit. Ovdal dan gilve unnán šattuid, earret návrašiid. Maŋŋil gilvigohte maiddái rušpiid, gállaruohttasiid ja gálláid.
Iešbirgejeaddjin biepmostallamis ja bivttasteamis
Omiin bearaš oaččui sihke biebmu ja biktasiid. Sii bohče sihke sávzzaid, gusaid ja gáiccaid, ja mielkkis sii dahke loahppemielki , vuostá ja gusavuoja. Mielkki bidje fárpaliidda vai galggai suvrut. Lei dábálaš mielkái seaguhit juomuid ja murjjiid.
Čakčat njuovvanáiggis borre ollu varasbierggu. Muđui sáltejedje, goikadedje dahje suovastuhte biergguid. Dalle olbmo válde buot osiid oamis. Varra ja siskilušat atne márffiide dahje goikadedje ja atne daid mális ja ruittuin.
Sávzaulluid botne láigin, ja láiggis gođe ja čulde biktasiid ja dávviriid. Buot dahke ieža. Sii buvttadedje maiddái gálvvuid Ivgubađa márkaniidda. Rátnu lei árvvolaš lonuhangálvun.
Náhkis gorro čázehiid. Čázetvuođu gorro vuovssánáhkis. Badjebeali gorro sávza- ja gáiccanáhkis, ja goarrumii sii atne suotnaárppuid. Gápmagiid siste atne gámasuinniid, ja čázehiid vuide bihkain masa lei seaguhuvvon guolevuodja vai šadde čáhcejeahkkit ja lieggasat.
Buohtalasealáhusat dál
Buohtalasealáhusat, nu movt odne leat, fátmmastit juogo eanadoalu ja guolásteami, boahtálasat huksehus-, bálvalusealáhusain dahje eará lagasguovllu fitnuiguin. Dál leat báikkálaš oalgebuvttadeaddjit guolástanealáhusas, eanadoalus ja duojis geat vuovdalit guovllu iešvuođa mealgat eanet go ovdal. Dasa lassin maiddái oaidnit ahte vel eanet čalmmustahttet mátkeealáhusaid mas báikkálaš kultuvra ja luondu lea vuođđun. Dánlágan ođđa buohtalasealáhusaid sáhttá maiddái dulkot dan guvlui ahte lea heiveheapmi mii ovddasguvlui dagaha vejolašvuođa ássan dán guovllus.
Se Under Lyngsalpene, NRK 1996
Kilder og aktuelle linker
Sjøsame ved Porsanger, NRK, 1979
Fjordfolket i Kvænangen, Ivar Bjørklund, Nasjonalbiblioteket
