Háldit / gufihttarat
Sámi diidaoskku mielde lea háldi (máŋggaidlogus: háldit) iešguđetlágan háldit mat orrot eatnan vuolde, váriin ja dieváin, ja maiddái mearas. Jus fal háldiid árvvusatne de dat ledje veahkkin, muhto jus dan eai dahkan, de dat gal sáhtte du ráŋggáštit. Háldi sáhtii váldit iežas háldui sihke mánáid ja rávisolbmuid, ja dáhpáhuvai maiddái ahte háldit válde etniin riegátkeahtes máná.
Háldi gohčoduvvo maiddái uldan, muhto nu movt Ole Thommasen čállá girjjis «Lappenes forhold» de dat namahus ii leat riekta. Háldit gal orrot eatnan nalde, ja sin eallin lea dego min, ja sis leat dego mis ge, dálut, girkut, oamit jna; muhto daid eat mii gal sáhte oaidnit.
Dološ árbevierru, mii mohtumiid gaskkas ain lea anus, lea go ođđa báikkiide joavddai de álot galggai iskat leago báikkis ráfi ja ahte dohko lei bures boahtin. Jus báikkis ii bállen ráfis oađđit dahje dovddai ráfehisvuođa, de dat mearkkašii ahte háldit juo orro dan báikkis. Dát lei dološ árbevierru go áiggui cegget goađi, lávu, viesu dahje náveha, de fertii jearrat lobi. Jus báikkis dovddai ráfehisvuođa, de šattai johttát eará báikái, muđui dan báikkis ii ožžon ráfi.
Underjordiske. Theodor Kittelsen (1857 – 1914)
Háldit váldet mánáid
Go nissonolmmoš lea áhpeheapme, de háldit atne su čalmmis. Danin ledje ollu diŋggat maid áhpehis nissonolmmoš ii galgan bargat dahje doaimmahit. Ole Thommasen čállá dán birra «Lappenes forhold» girjjis:
Danin ii galgan áhpehis nissonolmmoš goassege akto vánddardit vuovddis, ja seavdnjadasas. Nissonat eai galgan goassege nohkestit olgun, eaige akto oađđit iežaset viesuin ge, earenoamážit go riegádahttináigi lahkonišgođii; danin go dalle sáhtte háldit nissona vuolledábi nádjat ja váldit ogi. Dákkár dilálašvuođas nissonolmmoš dohppehallojuvvo nahkáriidda, ja go son de gullá, de son dovdá ahte ohki lea eret, ja go dárkkistit su vuolledábiid de sus lea dušše smávva árpa, ja muđui orru son čábbát dálkkoduvvon, ja son dovdá iežas seamma dearvvaš ja falli go maid lei ovdal go šattai áhpeheapme.
Olbmot geat váldojit hálttiid háldui eai galgga borra biebmu maid háldit fállet. Jus nealggut 2-3 jándora, itge bora dan maid sii fállet, de fas beasat máhccat ruoktot.
Historjját háldiid birra:
Aktuelle lenker
Når de underjordiske har siste ordet, Settnordfra
Om sjøsamene, Anders Larsen, Nasjonalbiblioteket
Eventyr og sagn om hálddit i Samiske beretninger, Nasjonalbiblioteket
