Mearrasámi sálbmaárdna ealáskahttojuvvui

Liv Rundberg.

Mearrasámi sálbmaárdna ealáskahttojuvvui

Dalle go Liv Rundberg bođii Gáivutnii jagi 1965:s lei sámevuohta unnán oidnosis suohkanis. Giitevašvuođain oaidnit ahte su bargu lea dagahan ahte čihkkojuvvon mearrasámi kulturárdna fas lea ealáskahttojuvvon.

Tekst og foto: Torun Olsen

Publisert: 9. mars 2017

Eai nu beare gallis leat mearkkašan nu ollu nu máŋgasiidda Gáivuonas go maid Liv Rundberg lea dahkan. Bisánkeahtes bargomovttain lea son dagahan ahte olles sohkabuolva Gáivuotnalaččat leat oahpahuvvon musihka, lávluma ja kultuvrra suorggis.

Liv Rundberg lea maiddái áŋgiruššan ealáskahttimis sámevuođa, ja velá suohkanis gos sámi giella ja kultuvra oalát lei jávkamin. Dalle go boares sámi lávllateavsttaid vižže vuorkkáin, beasai son oaidnit ja gullat giela ja šuoŋaid maid son ii goassege ovdal lean gullan. Dát ledje giehtačállojuvvon sálmmat mat ledje čállojuvvon ja adnon lestadialaš searvegottis dan áiggis go lei dábálaš čoagganit ruovttuin sálbmalávluma dihte.

– Mun dovden ahte duođaid ledjen ožžon ártna iežas lávkii, ja ledje dát lávlagat ja sálmmat mat dagahedje ahte oahpásmuvven sámi gielain. Sihke sánit ja šuoŋat dat geasuhedje mu. Álggus mun maid lávlun mielde dego ábegáhttu, danin go mun in máhttán in veaháš ge sámegiela. Dađistaga šattai dilli hui duđuheapmi munnje, muitala Rundberg.

Son searvvai vuosttaš sámegielgursii jagi 1989:s, ja dalle go suohkan dohkkehuvvui sámi giellaguvlui oaččui son buori vejolašvuođa duođaid čiekŋudit sámi gillii.

– Sámi giella rabastii ođđa uvssaid munnje. Sámegiella lea rikkis giella máŋgga dáfus, ja earálágan daid eará gielain maid mun juo dovden. Su mielas lea sámegiella geasuheaddji ja váttis giella.

Vánddardii báddenrusttegiin
Jagi 1988 guovvamánu rájes lea son mánnosaččat lágiidan sálbmaeahkediid buhcciidsiiddas Biertaváris. Doppe lávlo sálmmaid ja dikšo daid, ja doppe dat Liv beroštupmi sálmmaide duođaid ealáskahttojuvvui.

Jođidettiin suohkanis lei Liv Rundbergas mielde báddenrusttet, ja bivddii olbmuid lávlut sálmmaid báddái ja son čálii maiddái sálbmanuohtaid.

– Son šattat johttit duohkot deike, danin go bargu gal ii lean nu álki. Sálmmaid lávlo iešguđet ládje Gáivuonvuovddis, Biertaváris ja Olmmáivákkis, ja guđemučča galggai válljet? Vaikko lei váttis bargu de dattetge dovdui áibbas riekta čađahit dán barggu, muitala Rundberg.

Barggu maid son doaimmahii ollugat atne čalmmis, ja eatnasat ledje miehtemielas ja giitevačča su bargguin. Seammás barggai son, ovttas ollu earáiguin, dahkat šuokŋamildosa, lestadialaš Vekter-ropet nammasaš lávlungirjái.

Juovllaide oaččuiga Liv ja su isit Øyvind Selbufáhcaid skeaŋkan Pauline Nyvollas mas leai čuovvovaš dearvvuohta mielde:

Giitu Liv go leat dahkan šuoŋaid Vekter-ropet:ii, ja giitu Øyvind go leat dárjan Liv:in dan áiggi go son lea bargan šuoŋaiguin Vekter-ropet lávlungirjái.

– Jurddeš ahte son ipmirdii man gáibidahkes bargu dát lei, ja ahte dat sáhtii leat noađđin alcces ja bearrašii.

Sálmmat leat dál seailluhuvvon almmolaš sámi sálbmagirjái, Sálbmagirji 2.

Liv Rundberg oaččui gonagasa ánsomedállja jagi 2011:s. Govva: Priváhta

Aktavuođahuksejeaddji
Liv Rundberg vásihii ollu buorredáhtolašvuođa ja positiivvalašvuođa bargui maid son doaimmahii. Lei gal veaháš eahpádus dasa movt sálmmat ovddasguvlui galge geavahuvvot, muitá son dál, muhto illu go vásihii ahte sálmmaid lávlugohte buhtadii balu mii sus dalle lei. Lávlun ja musihkka dagahii ahte sámevuohta ii šaddan nu várálaš, ja Liv ánssáša namahusa maid lea ožžon «oktavuođahuksejeaddji».

Olbmot oidne man dehálaš dát lei, ja go oaččuimet lobi čalmmustahttit daid ja čájehit ahte dat gulai midjiide dáppe Gáivuonas, de jáhkán ahte dat lea váikkuhan min buohkaid.

– Kultuvrras leage juste diet bealli ahte sáhttá doaibmat oktavuođahuksejeaddjin. Dan maid mun dahken lei ahte álggiimet lávlut sámi lávlagiid koaras, vaikko álggus ledje veaháš hástalusat, de dađistaga ipmirdeimmet ahte min sámi lávlagat ja sálmmat ledje sierra suorgin, ja mii bovdejuvvuimet duohkot deike lávlut juste danin go mii lávlluimet sámi lávlagiid ja sálmmaid, dadjá Rundberg.

Buolvadatkoarra ásahuvvui dalle go Gáivuotna lei čalmmustahttinguovlu Davvi-Norgga musihkkariemuin Hársttáin jagi 2000. Koaras ledje mielde olbmot geat gullet Gáivunkorrii, Sámi Lávlunjovkui ja nuorat earret eará ovddeš Sol Tensing jovkui.

Buolvadatkoarra jođii musihkkarohkosiin ”Klokketoner under vandringen”, muhto lei maiddái mielde eará doaluin. Koarra oaččui doarjaga vai galget mátkkoštit ja báddet CD-skearru Lokten oaiván lávllodettiin – Jeg løfter opp til Gud min sang.

Liv Rundberg. Foto: Ørjan Bertelsen.

Sálmmat seilot ovddasguvlui
Sálmmat leat ealáskahttojuvvon ja váldon adnui, muhto leat maiddái viidáset ovdánahttojuvvon Liv nieidda, Herborg, bakte Àrbi almmuheamis.

– Go Herborg lea váldán atnui dáid šuoŋaid ja dagahan daid juvssahahtti ja dovddusin iežas musihka bakte mearkkaša ollu, ja dat doalvvuha dán ártna viidáset stuorit álbmogii.

– Mun árvvusanán earenoamáš kultuvrra mii lea Gáivuonas, inge mun goassege bisán hirpmástuvvamis go oainnán man ollu hutkás fámut dáppe leat. Mun lean hui giitevaš go ožžon vejolašvuođa dán báikái boahtit, deaivvadit Øyvindin ja guovllu luondduin. Mun lean beassan girkus čuojahit, bargat olbmuiguin mánáidgárdeagis, skuvllaáiggi čađa gitta vuorrasiid rádjai. Mun lean beassan čuovvut Gáivuotnalaččaid sihke ilu ja morraša čađa. Dat ahte sáhttá ollašuhttit olbmuid earenoamáš sávaldagaid go ohccálit earenoamáš lávlaga dahje sálmma mearkkaša ollu munnje, dadjá Rundberg.

Son earenoamážiid namuha sálmma Siona hearvás joavku dál, man ollugat leat jearahan heajaide ja hávdádemiide.

Liv Rundberg oaivvilda ahte lávlagiid sisdoallu, máŋgga dáfus sáhttá buohtastahttojuvvot Nigro spiritualsain.

– Dáppe gávnnas almmi áibbašeami, doaivaga ja jeđđehusa dohko ollemis, loahpaha Liv Rundberg.